Op het randje van een systematische breakdown
Het afgelopen jaar is erg zwaar geweest. De Covid-19 pandemie heeft ons allen hard getroffen en heeft ons gedwongen om veel gewoontes te herdenken. Velen denken dat de pandemie ons systeem heeft gebroken. De waarheid is dat het systeem al gebroken was en wij eigenlijk aan het wachten waren op dat kleine duwtje om het te laten inzakken. We moeten realiseren dat de meeste bedrijven al tegen een muur aan liepen die ze op een dag, hoe dan ook, zouden raken.
Dat is omdat de meeste structuren waar we aan hebben gebouwd te gevoelloos, te robuust en te globaal georiënteerd zijn:
Comfortabel gevoelloos
We lieten onze organisaties gevoelloos en verwaarloosd worden om voor onze mensen en onze planeet te zorgen. Hoe hard bedrijven ook roepen dat ze de klant centraal stellen in hun universum en hoe overtuigend ze ook beweren de werknemers op de eerste plaats te zetten. Het wordt vrij snel duidelijk dat de meeste bedrijven nog steeds vertrouwen op 'goede oude' operationele maatregelen en klanten vergeten wanneer de aandeelhouderswaarde wordt bedreigd.
Comfortabel gevoelloos als zwemmen in een groot meer van data zonder er eigenlijk echt iets mee te doen, maar in de achterruit te kijken en het verleden te projecteren in de toekomst. Gevoelloos als het niet gebruiken van de data dat is verzameld of als het niet verzamelen van data behalve die bij de aannames past van het verleden en de bestaande processen voed.
Robuust
We weten allemaal dat aandeelhouders een hekel hebben aan risico's en deze zo veel mogelijk willen minimaliseren. Hierdoor zijn bedrijven per definitie risicomijdend. Ze opereren vanuit de valse overtuiging dat dit de enige manier is om risico's te minimaliseren; door strikte procedures, KPI's en rapporten te definiëren die rigide bedrijven creëren. Ironisch genoeg doden deze mechanismen tegen risico's ook elke vorm van innovatie die meer is dan alleen incrementeel.
Globaal
Als aandeelhouderswaarde bedrijven toe dwingt naar het maximaliseren van operationele uitmuntendheid, gaan ze om drie redenen globaal.
Ten eerste, omdat operationele uitmuntendheid die beheerd wordt door Excel-sheets, bedrijven dwingt om wereldwijd te sourcen of te re-locaten. Bedrijven zijn altijd op zoek naar manieren om de winstgevendheid te optimaliseren, zonder rekening te houden met de effecten op mens en planeet.
Ten tweede, om de ROI op vaste activa, zoals een productiesite, een hoofdkantoor, een marketingafdeling,... te maximaliseren. Bedrijven proberen de verkoop van producten en diensten op te schalen. Jarenlang was ‘blue ocean strategy’ de bijbel: nieuwe markten vinden voor bestaande producten. Waarom exporteert u onze producten niet?
Ten derde, gewoon omdat het kan. Internationalisering is niet eens zo moeilijk. De activa van de toeleveringsketen zijn aanwezig en de impact op mens en planeet is nog steeds geen KPI die de aandeelhouderswaarde definieert. Dus waarom maken we ons zorgen?
Maar vroeg of laat keren onze waanvoorstellingen zich tegen ons. Eindeloos groeien op een gelimiteerde planeet is geen optie. Een verandering had lang op zich laten wachten.
Het creëren van het perfecte tegengif
Geen zorgen voor mens en planeet, niet datagedreven zijn, rigide en globaal zijn, was in de 20e eeuw de standaard geworden om een succesvol bedrijf te laten groeien. Het universum waarin die bedrijven actief waren en nog steeds zijn, is de afgelopen tien jaar zo snel veranderd en blijft de komende decennia veranderen. Binnenkort zal de kloof tussen dat bedrijfsmodel en de behoeften en eisen van klanten zo groot zijn, dat ze er dood aan gaan. Het trieste is dat ze het wisten, maar teveel vastzitten om het wiel te laten stoppen met draaien. Covid-19 creëerde een unieke kans om het bedrijfsmodel op een andere manier opnieuw vorm te geven.
Waarom zouden we ooit teruggaan naar dat destructieve en egoïstische oude ‘normaal’ als we het post-covid-19-tijdperk ingaan?
Waarom creëer je niet het perfecte tegengif: een economie waarin bedrijven aangesloten punten zijn die data verzamelen, delen, analyseren, verwerken en activeren in slimme (in plaats van gevoelloos) ecosystemen die goed zijn voor mens en planeet, antifragiel en lokaal.
De ticket om mee te rijden in deze nieuwe slimme ecosysteem economie is data, data en data. Alles, iedereen en elke actie wordt meetbaar en laat digitale sporen na. Je kunt die gegevens omzetten in informatie die je kunt gebruiken om de concurrent slim af te zijn. Wanneer de ene databron op een slimme manier wordt gecombineerd met de andere, kan dat leiden tot compleet nieuwe inzichten en inkomstenstromen die je nooit had kunnen bedenken. Als gevolg hiervan is het delen van gegevens het domein van grote belangstelling geworden voor bedrijven die op zoek zijn naar nieuwe bedrijfsmodellen.
De Heilige graal?
Voordat je een feest geeft, omdat je denkt de Heilige Graal te hebben gevonden, kun je maar beter uitkijken: die heilige graal kan een hoge prijs hebben.
Bedrijven die het lef hebben om de juiste strategische keuzes te maken en die in de datagedreven ecosysteem economie durven te duiken, kunnen ongeziene toekomstige waarde creëren – vaak niet gebonden aan traditionele industrielijnen, zoals we die al decennia kennen. Maar ze moeten beseffen dat er enorme potentiële risico's zijn die concreet en meetbaar zijn. Er is ook geen absolute garantie voor de toekomstige uitkomst van het delen van gegevens in een ecosysteem.
Ik begeleid momenteel een aantal bedrijven op hun weg naar die ecosysteem economie en we worden geconfronteerd met nogal wat hordes en barrières tussen de droom van data delen en het daadwerkelijk realiseren van een data gedreven ecosysteem.
Voor wie het aangaat, dit waren de hindernissen waarmee we werden geconfronteerd:
Spel van data
Wanneer bedrijven het volledige potentieel van het combineren van datastromen willen verkennen, komen ze er al snel achter dat datamanagement verschrikkelijk lastig is. Het wordt echter nog erger: gegevensbeheer in een ecosysteem is nog gruwelijker: het is als een heel ander universum, met totaal andere regels en gedragingen. Het lijkt heel erg op Game of Thrones. We noemen het Game of Data.
Serieus, het is waar dat het verleidelijk klinkt om je eigen data te verrijken met data uit andere bronnen om de kwaliteit van de output te verhogen, zoals producten, diensten en zelfs businessmodellen om (toekomstige) waardecreatie te versterken. Alleen bedrijven ontdekken al snel de volgende belangrijke knelpunten:
1. Vertrouwen
Gegevens kunnen worden gebruikt, misschien zelfs misbruikt, of in verkeerde handen terechtkomen. Verouderde technologie, slecht bestuur en datalekken kunnen ertoe leiden dat data niet worden ingezet zoals oorspronkelijk bedoeld en zoals afgesproken door de deelnemende partijen.
2. Kosten en complexiteit
Elke data transactie brengt kosten met zich mee die kunnen leiden tot problemen van technologische of procedurele aard. Met betrekking tot technologie moeten slechte connectiviteit, niet-overeenkomende standaarden en een gebrek aan gegevens compatibiliteit worden vermeden. Wat procedures betreft, gaat het wederom om verschillen in kennis en kunde, maar ook om organisatiestructuren en interne regels die op elkaar moeten worden afgestemd. Beter is het om technologische uitdagingen samen te brengen op een gemeenschappelijk platform en daar collectief bestuur uit te stippelen en uit te voeren.
3. Interne concurrentie
Voor de meeste deelnemers is deze vorm van samenwerking nieuw. Het hele datalandschap lijkt grotendeels onontgonnen terrein en het lijkt alsof er elke dag nieuwe producten, diensten en businessmodellen te ontdekken zijn. Het is niet meer dan logisch dat bedrijven bang zijn om hun concurrentievoordeel te verliezen bij het delen van hun data. Met name spelers uit de oude economie zijn bang om de deur wagenwijd open te zetten voor nieuwe rivalen die technologisch beter gewapend zijn om slimme dingen te doen met ‘hun’ data. Steeds meer digitale spelers vrezen dat traditionele spelers hun technologie en mensen willen stelen. Bovendien vrezen alle spelers in het ecosysteem dat de ‘eigenaar’ van het platform een te groot deel van de waardecreatie naar zich toe trekt.
4. Gemiste financiële kansen
Een ander gevolg van het feit dat alles wat met data te maken heeft nog grotendeels onbekend terrein is, is het gevaar dat bedrijven, door data als eerste benadering te delen, de potentiële winstgevendheid niet zien. Door te focussen op hun deelname aan het ecosysteem, kan individuele waarde creatie niet worden geoptimaliseerd. Het gevaar schuilt ook in het feit dat waardecreatie door één deelnemer in het ecosysteem (bijvoorbeeld logistiek verbeteren) deels wordt opgeslorpt door het ecosysteem en niet volledig door de betrokken partij.
Als deze vier cruciale thema's binnen een ecosysteem onvoldoende gemanaged worden, levert dat potentiële gevaren op die de potentiële waarde blijven wegen, en komt het ecosysteem niet op koers en is het dus van meet af aan gedoemd.
Het belang van ecosystemen waarden
Belangrijk is dat bedrijven begrijpen hoe ze de juiste context kunnen creëren en behouden om het datagedreven ecosysteem bij elkaar te houden. Bedrijven moeten zich bewust zijn van de potentiële waarde, mogelijke risico's en latente conflictbronnen die uniek zijn voor ecosystemen. Daarom is er goed bestuur nodig.
Collectieve en maatschappelijk relevante doelen
Een ecosysteem moet in de eerste plaats een zeer uitgesproken strategische positie in de markt claimen rond een of meer collectieve en maatschappelijk relevante doelen (goed voor mens en planeet). Door de deelnemers aan het ecosysteem een niet-concurrentiebeding te laten ondertekenen voor die specifieke claim, kunt u het risico van wederzijdse concurrentie wegnemen en het vertrouwen kweken dat nodig is om gevoelige gegevens met elkaar te delen. Bovendien kunnen deelnemers er zeker van zijn dat hun gegevens correct worden gebruikt, dankzij automatische privacytools die de gegevensbronnen beschermen, terwijl ze in het ecosysteem worden verwerkt.
De basishouding ten opzichte van data kan niet voldoende duidelijk, verwoord en gedocumenteerd zijn. Elke interpretatieruimte ondermijnt het vertrouwen en kan zo het ecosysteem ondermijnen. De definitie van wat wordt beschouwd als misbruik of zelfs misbruik van gegevens, moet duidelijk worden uiteengezet. Denk hierbij aan het verzamelen of delen van gegevens zonder toestemming en het delen van gegevens buiten het ecosysteem. Dit zijn voor de hand liggende voorbeelden, maar ze moeten worden gedefinieerd. Eén van de cruciale rollen van het ecosysteem is om de waarden van een ecosysteem nauwlettend te volgen.
Inclusief
Data moeten bijdragen aan inclusieve samenwerking tussen bedrijven. We moeten rekening houden met de verschillen tussen deelnemende bedrijven zonder de gelijkwaardigheid uit het oog te verliezen. Data moet bijdragen aan het sterker maken van het ecosysteem als geheel en moet voor iedereen beschikbaar zijn. Data mogen deelnemers nooit buitensluiten en het beheer van data mag geen negatieve impact hebben op deelnemers.
Goed beheerd
Datamanagement vergroot de impact en vrijheid van deelnemende partijen. Het beheren van verzamelde data zorgt voor invloed op het verzamelen en gebruiken van die data. Het biedt de mogelijkheid om onafhankelijk te zijn en vrij te kunnen beslissen wat er met de gegevens moet gebeuren.
Legaal en gecontroleerd
Alle bedrijven in het ecosysteem werken samen aan een eerlijk en veilig datalandschap. Om machtsstructuren in evenwicht te houden en machtsmisbruik te voorkomen, is het belangrijk dat de datastromen onder controle zijn. Gegevens worden in één context verzameld en moeten eerlijk worden gebruikt en zo effectief mogelijk worden geïmplementeerd.
Open en transparant
Transparantie en openheid zijn de fundamenten van het ecosysteem. Door transparant te zijn laat het platform zien wat het met welke data doet. Door het systeem transparant te maken, moet er op de juiste manier toegang tot data worden verleend en ontstaat een duurzame verantwoording.
Door open met gegevens om te gaan, maken ecosystemen vertrouwen mogelijk. Gedeelde standaarden zijn erg belangrijk voor het ecosysteem, die vooral gemakkelijk hergebruik mogelijk maken en openheid bevorderen. Door open en transparant om te gaan met data en informatie, kan iedereen op een gelijkmatige basis van informatie en met dezelfde kennis en inzichten participeren.
Collectief
Gegevens verzameld door deelnemende bedrijven zijn voor collectief gebruik. De impact, duurzaamheid en beheersbaarheid van data-uitwisseling moet goed geregeld zijn, zodat deelnemers de voordelen voelen. Het toezicht op techniek, wat wel en niet mag, moet voor iedereen op een zinvolle manier worden geborgd.
De functies van een ecosysteem
Om de juiste en delicate balans te vinden tussen autonomie en samenwerking, moet elk lid binnen een ecosysteem de 'functies' binnen een ecosysteem kennen en deze rollen moeten duidelijk en goed gedefinieerd zijn:
1. Het platform
Hier wordt data verzameld en verwerkt tot verrijkte data en dus informatie. Het platform is ook de producent en bewaker van het bestuur. Het doel van het platform zelf is niet om toe te voegen aan waardecreatie, maar om de data te verwerken en te verrijken die aan de basis liggen van waardecreatie. Hierdoor is het platform een zeer neutrale component en (in een traditionele economische context) een cost-center en geen profit-center. De wijze waarop deze kostenplaats betaald wordt, moet vooraf bepaald worden: het kan op basis van een vast verdeel kader of op basis van de waarde van de verrijkte data (minus de kosten van data-invoer) of een combinatie van de twee.
2. De deelnemers
Ze voeden het platform met data en gebruiken de verrijkte data en nieuwe informatie om nieuwe producten, diensten, concepten en businessmodellen te ontwikkelen om zo nieuwe waarde te genereren. Deelnemers kunnen deelnemen aan verschillende ecosystemen. De producten, diensten of bedrijfsmodellen die ze creëren, worden vaak nieuwe gegevensbronnen die het platform blijven voeden via korte feedback loops.
3. De facilitators
Zij zorgen voor de infrastructuur van het ecosysteem (bijvoorbeeld de hardware, beveiliging en rekenkracht) en worden hiervoor naar behoren gecompenseerd. Deelnemers kunnen ook fungeren als enablers. Enablers kunnen op hun beurt ook externe gegevens in het ecosysteem invoeren, maar niet alle enablers hoeven deelnemers aan het ecosysteem te zijn. Het kunnen ook nutsbedrijven zijn. Maar aangezien hun data ook belangrijk zijn, zijn afspraken met ‘externe’ partijen over databeheer en -gebruik waar mogelijk net zo belangrijk, zeker met een specifieke enabler – de network enabler. Dit specifieke type is verantwoordelijk voor connectiviteit: een netwerk-enabler zorgt ervoor dat de gegevens snel reizen. Netwerk-enablers zijn vaak geen echte deelnemers aan het ecosysteem. Wel moeten er, vanwege het feit dat zij toegang hebben tot de gegevens, duidelijke afspraken met hen worden gemaakt. Snelheid, veiligheid en een overzichtelijk netwerk zijn van cruciaal belang in een goed functionerend ecosysteem.
Conclusie
Bedrijven die een ecosysteem willen opzetten die gegevens verzamelt hebben goed gevestigde waarden nodig. Waarom? Om de potentiële problemen van eventuele nieuwe samenwerkingen te voorkomen. Ecosystemen brengen partijen samen rond één of meer collectieve en maatschappelijk relevante doelen en houden ze bij elkaar om samen waarde creatie te bevorderen, terwijl ze toch ieder de vrijheid krijgen om te innoveren en zichzelf te ontwikkelen. Dit is niet iets dat kan worden gedaan met de oude regels van zakendoen en er moet een heel nieuw universum van functies en waarden worden gecreëerd.